Dz.U.46.3.17
1946-12-28 zm.wyn.z Dz.U.1946.71.389 art. 41
1946-12-30 zm. Dz.U.1946.72.394 art. 1
1947-01-15 zm.wyn.z Dz.U.1947.2.7 § 1
1957-01-01 zm.wyn.z Dz.U.1956.58.270 § 20
1958-07-21 zm.wyn.z Dz.U.1958.45.224 art. 14 ust. 2 pkt 6
1970-01-01 zm. Dz.U.1969.13.95 art. VII pkt 3
USTAWA
z dnia 3 stycznia 1946 r.
o przejęciu na własność Państwa
podstawowych gałęzi gospodarki narodowej.*
(Dz. U. z dnia 5 lutego 1946 r.)
Art. 1. Dla planowego
odbudowania gospodarski narodowej, zapewnienia Państwu suwerenności
gospodarczej i podniesienia ogólnego dobrobytu przejmuje Państwo na własność
przedsiębiorstwa na zasadach niniejszej ustawy.
Art. 2. 1. Bez
odszkodowania przechodzą na własność Państwa przedsiębiorstwa: przemysłowe,
górnicze, komunikacyjne, bankowe, ubezpieczeniowe oraz handlowe:
a) Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta
Gdańska,
b) obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego
Miasta Gdańska z wyjątkiem osób naradowości polskiej lub innej przez Niemców
prześladowanej,
c) niemieckich i gdańskich osób prawnych z
wyłączeniem osób prawnych prawa publicznego,
d) spółek kontrolowanych przez obywateli
niemieckich lub gdańskich albo przez administrację niemiecką lub gdańską,
e) osób, które zbiegły do nieprzyjaciela.
2. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z
zainteresowanymi ministrami ustali w rozporządzeniu, jakie osoby i spółki oraz
w jakim trybie będą uznane za podlegające przepisowi ust. 1. lit. b), c), d),
e).
3. Przedsiębiorstwa niemieckich i gdańskich osób
prawnych prawa publicznego (ust. 1. lit. c) przechodzą na własność odpowiednich
polskich osób prawnych. W braku takich osób lub w razie zbiegu zainteresowań
kilku osób prawnych, uchwała Rady Ministrów oznaczy osobę prawną, na własność
której ma przejść przedsiębiorstwo.
4. Z mocy przepisu niniejszego artykułu nie
przechodzi na własność Państwa lub osób prawnych prawa publicznego
przedsiębiorstwo, określone w ust. 1:
a) które zostało zajęte lub skonfiskowame przez b.
władze okupacyjne, chyba że stanowiło ono przedtem własność Skarbu Państwa lub
wspomnianych osób prawnych albo zajęcie lub konfiskata dotyczyły
przedsiębiorstwa osób lub spółek, wskazanych w ust. 1 i 3,
b) którego wyzbycie się na rzecz osób i spółek, wymienionych
w ust. 1 i 3 nastąpiło po dniu 1 września 1939 r. pod wpływem groźby,
uprawniającej właściciela zbywającego przedsiębiorstwo do uchylenia się od
skutków prawnych oświadczenia woli.
5. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z
zainteresowanymi ministrami określi tryb ujawnienia w księgach hipotecznych
(gruntowych), w rejestrach handlowych i innych rejestrach publicznych przejścia
na własność Państwa lub osób prawnych prawa publicznego przedsiębiorstw,
nieruchomości do nich należących oraz praw na ich rzecz zahipotekowanych.
6. Nieważne są wszelkie czynności lub akty prawne,
zdziałane po dniu 1 września 1939 r. co do przedsiębiorstw, wymienionych w ust.
1, celem zapobieżenia ich przejściu na własność Państwa lub polskich osób
prawnych prawa publicznego.
7. O przejściu przedsiębiorstwa na własność Państwa
lub polskich osób prawnych prawa publicznego (ust. 3 zd. 1) orzeka właściwy ze
względu na rodzaj przedsiębiorstwa minister, którego orzeczenie jest ostateczne
i nie ulega zaskarżeniu do Najwyższego Trybunału Administracyjnego.
Rozporządzenie Rady Ministrów określi tryb postępowania, w którym nastąpi
przejście przedsiębiorstwa na własność Państwa.
Art. 3. 1. Za
odszkodowaniem przejmuje Państwo na własność:
A. Przedsiębiorstwa górnicze i przemysłowe w następujących
gałęziach gospodarki narodowej:
1) kopalnie
oraz nadania górnicze, podlegające przepisom prawa górniczego,
2) przemysł
naftowy i gazu ziemnego z kopalniami, rafineriami, gazoliniarniami i innymi
zakładami przetwórczymi, gazociągami oraz przemysł paliw syntetycznych,
3) przedsiębiorstwa,
służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania energii
elektrycznej w celu zarobkowego zbytu albo w celu zasilania publicznych środków
komunikacji, korzystających z prądu silnego,
4) przedsiębiorstwa,
służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania gazu dla
celów przemysłowych i domowych,
5) zakłady
wodociągowe, obejmujące więcej, aniżeli teren jednej gminy (okręgowe zakłady
wodociągowe),
6) huty
żelaza oraz huty metali kolorowych,
7) przedsiębiorstwa
przemysłu zbrojeniowego, lotniczego oraz materiałów wybuchowych,
8) koksownie,
9) cukrownie
i rafinerie cukru,
10) gorzelnie
przemysłowe, destylarnie, rafinerie spirytusu oraz fabryki wódek,
11) browary
o zdolności produkcyjnej powyżej 15.000 hl. rocznie,
12) fabryki
drożdży,
13) młyny
zbożowe o zdolności przemiałowej powyżej 15 ton zboża na dobę, obliczonej na
podstawie długości walców lub powierzchni kamieni młyńskich,
14) olejarnie
o zdolności produkcyjnej powyżej 500 ton rocznie oraz wszelkie rafinerie
tłuszczów jadalnych,
15) chłodnie
składowe,
16) wielki
i średni przemysł włókienniczy,
17) przemysł
poligraficzny i drukarnie.
Rozporządzenie Rady Ministrów określi co do przedsiębiorstw,
wymienionych w pkt 16 i 17, które z nich przechodzą na własność Państwa, a co
do drukarń, które z nich mają być przekazane na własność organizacjom
politycznym lub społecznym, stowarzyszeniom lub spółdzielniom.
B.(1) Przedsiębiorstwa przemysłowe nie wymienione pod A,
jeżeli zdolne są zatrudnić przy produkcji na jedną zmianę więcej, niż 50
pracowników.
Spod działania tego przepisu wyłącza się przedsiębiorstwa
robót budowlanych oraz instalacyjnych bez względu na ilość pracowników, którą
zdolne są zatrudnić. Rozporządzenie Rady Ministrów może podwyższyć dolną
granicę 50-ciu pracowników w przemyśle wyrobów niepowszechnego użytku, bądź
mało zmechanizowanym, bądź o charakterze pionierskim lub sezonowym.
C. 1) Przedsiębiorstwa komunikacyjne (kolei
żelaznych normalnych i wąskotorowych, kolei elektrycznych, komunikacji
powietrznej),
2) przedsiębiorstwa
telekomunikacyjne (telefoniczne, telegraficzne, radiowe,).
2. Przejęciu przez Państwo na własność nie podlegają
przedsiębiorstwa, wymienione w ust. 1, jeżeli stanowią własność związków
samorządowych, międzykomunalnych, spółdzielni albo związków spółdzielni. Jeżeli
własność wymienionych związków lub spółdzielni dotyczy tylko części
przedsiębiorstwa lub tylko części udziału majątkowego w nim, natenczas
przejęciu na własność przez Państwo podlega tylko pozostała część.
3. Uchwała Rady Ministrów, powzięta na wniosek
zainteresowanego Ministra, może wyłączyć spod działania przepisu ust. 1
poszczególne przedsiębiorstwa albo ich kategorie lub grupy.
4. Poszczególne przedsiębiorstwa, istniejące w dniu
wejścia w życie niniejszej ustawy, a nie podpadające pod przepis ust. 1, mogą
być przejęte na własność przez Państwo na zasadzie uchwały Rady Ministrów,
powziętej na wniosek zainteresowanego ministra, jeśli posiadają one faktyczną
wyłączność produkcji w ważnych gałęziach gospodarki narodowej; w tym samym
trybie może nastąpić przejęcie na własność przez Państwo przedsiębiorstw
bankowych oraz szczególnych urządzeń magazynowych, składowych lub
przeładunkowych, zwłaszcza w portach lub przy drogach kolejowych i wodnych.
5. Przepis art. 2 ust. 7 stosuje się odpowiednio do
przedsiębiorstw przejętych na zasadzie niniejszego artykułu.
6. (2) Orzeczenie w trybie niniejszego
artykułu może nastąpić tylko wówczas, jeżeli przed dniem 31 marca 1947 r.
zostało wszczęte postępowanie o przejęciu danego przedsiębiorstwa na własność
Państwa.
Art. 4. (3) Założenie nowych
przedsiębiorstw w gałęziach przemysłu i komunikacji, objętych przepisami art. 3
ust. 1 lit. A i C, wymaga uprzedniego uzyskania koncesji, udzielonej przez
właściwego ministra w porozumieniu z Prezesem Centralnego Urzędu Planowania.
Art. 5. 1. Państwo
może przedsiębiorstwa przejęte na własność prowadzić we własnym zarządzie albo
przekazywać je samorządowi terytorialnemu lub spółdzielniom albo ich związkom
na zasadzie uchwały Rady Ministrów, powziętej na wniosek właściwego ministra
lub komitetu, powołanego w trybie ust. 2 niniejszego artykułu. Przedsiębiorstwa
z zakresu art. 3 ust. 1 A pkt 9) - 15) przekaże Państwo samorządowi terytorialnemu
lub spółdzielniom albo ich związkom uchwałą Rady Ministrów, powziętą na wniosek
właściwego ministra lub komitetu powołanego w trybie ust. 2 niniejszego
artykułu.
2. Uchwała Rady Ministrów powoła komitet złożony z
przedstawicieli Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Przemysłu, Ministerstwa
Administracji Publicznej, Ministerstwa Aprowizacji i Handlu, Ministerstwa
Rolnictwa i Reform Rolnych, Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej i
Centralnego Urzędu Planowania oraz przedstawicieli: spółdzielczości, Związku
Samopomocy Chłopskiej, związków zawodowych i samorządu terytorialnego. Zadaniem
komitetu będzie przedstawianie Radzie Ministrów wniosków w przedmiocie
przekazywania przedsiębiorstw upaństwowionych organizacjom spółdzielczym i
samorządowi terytorialnemu.
3. Rada Ministrów przekaże w pierwszym rzędzie na
wniosek właściwego ministra lub wymienionego wyżej komitetu spółdzielniom lub
ich związkom przedsiębiorstwa przemysłowe, które:
a) oparte są wyłącznie lub głównie o miejscowy
surowiec i produkują głównie dla potrzeb lokalnych,
b) dotyczą lokalnego interesu producentów surowca
lub konsumentów,
c) są integralnie związane z funkcjami
gospodarczymi, spełnianymi wyłącznie lub głównie przez spółdzielczość.
4. Rada Ministrów we wszystkich innych przypadkach
przyjmie pod uwagę istotne interesy spółdzielczości zarówno konsumentów, jak i
producentów.
Art. 6. 1. Przedsiębiorstwa
przejęte na zasadzie przepisu art. 2 lub art. 3 przechodzą na rzecz Państwa lub
polskich osób prawnych prawa publicznego w całości wraz z nieruchomym i
ruchomym majątkiem i wszelkimi prawami (prawo do firmy, patenty, licencje,
znaki towarowe, użytkowe itp.), wolne jednak od obciążeń i zobowiązań z
wyjątkiem zobowiązań o charakterze publiczno-prawnym, zobowiązań na rzecz
polskich osób prawnych prawa publicznego, zobowiązań na rzecz osób prawnych,
stanowiących własność polskich osób prawnych prawa publicznego, służebności
gruntowych oraz zobowiązań, mających swe źródło w stosunku najmu pracy lub
odpowiedzialności za czyny niedozwolone.
2. Do odszkodowania za obciążenia i zobowiązania,
które z mocy przepisu ust. 1 nie podlegają przejęciu stosuje się odpowiednio
przepis art. 7.
3. Obciążenia i zobowiązania, które w chwili ich
powstania były gospodarczo nieuzasadnione, ulegają umorzeniu w całości lub w
części względem Państwa lub polskiej osoby prawnej prawa publicznego.
4. Rozporządzenie Rady Ministrów ustali zasady i
tryb postępowania w sprawach oznaczonych w przepisie ust. 3.
5. Przepis art. 2 ust. 5 stosuje się odpowiednio do
przedsiębiorstw przejętych na zasadzie przepisu art. 3.
Art. 7. 1. Za
przedsiębiorstwo przejęte przez Państwo na własność (art. 3) otrzyma jego
właściciel od Skarbu Państwa odszkodowanie w terminie jednego roku, licząc od
dnia doręczenia mu zawiadomienia w przedmiocie prawomocnego ustalenia wysokości
przypadającego odszkodowania.
2. Odszkodowanie to będzie w zasadzie wypłacane w
papierach wartościowych, zaś w wyjątkowych gospodarczo uzasadnionych
przypadkach może być wypłacane również w gotówce lub innych wartościach.
3. Wysokość należnego odszkodowania będą ustalały
specjalne komisje. W postępowaniu przed tymi komisjami będą miały prawo
uczestniczyć osoby zainteresowane. W razie potrzeby, a w każdym razie na
żądanie osób zainteresowanych, komisja powoła odpowiednich biegłych.
4. Skład komisji, sposób powoływania jej członków,
liczbę członków konieczną do ważności uchwał, tryb postępowania komisji oraz
odwoływania się od jej orzeczeń określi rozporządzenie Rady Ministrów.
5. Przy ustalaniu odszkodowania należy uzwględnić:
a) ogólne obniżenie wartości majątku narodowego,
b) czystą wartość majątku przedsiębiorstwa w dniu
przejęcia go przez Państwo,
c) obniżenie wartości przedsiębiorstwa na skutek
strat wojennych oraz strat, poniesionych w związku z wojną i okupacją przez
przedsiębiorstwo w okresie od dnia 1 września 1939 r. do chwili przejęcia
przedsiębiorstwa przez Państwo,
d) wysokość nakładów, dokonanych po dniu 1
września 1939 r.,
e) szczególne okoliczności wpływające na wartość
przedsiębiorstwa (czas trwania koncesji, licencje itp.).
6. Rozporządzenie Rady Ministrów ustali szczegółowe
zasady obliczania odszkodowania, uwzlędniania okoliczności wymienionych w ust.
5 oraz sposób wypłacania odszkodowania (ust. 2) i tryb amortyzacji papierów
wartościowych.
Art. 8. (4) Przedsiębiorstwa,
które w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy znajdują się pod zarządem
państwowym, a nie podlegają przejęciu na własność przez Państwo w myśl
przepisów niniejszej ustawy, będą najdalej do dnia 31 marca 1947 r. zwolnione
od zarządu państwowego, a ich posiadanie przywrócone osobom uprawnionym w
trybie przewidzianym przez obowiązujące przepisy.
Art. 9. (5) (uchylony).
Art. 10. Wykonanie
niniejszej ustawy porucza się Prezesowi Rady Ministrów i właściwym ministrom.
Art. 11. Ustawa niniejsza
wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.
Przypisy:
*Z dniem 28
grudnia 1946 r. przepisy ustawy sprzeczne z przepisami dekretu z dnia 6 grudnia
1946 r. o przekazywaniu przez Państwo mienia nierolniczego na obszarze Ziem
Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska (Dz.U.46.71.389) tracą moc na obszarze
Ziem Odzyskanych oraz b. Wolnego miasta Gdańska zgodnie z art. 41 powołanego
dekretu.
Z dniem 1 stycznia 1957 r. należące do
zakresu działania Przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego
sprawy związane z wykonywaniem przepisów o przejęciu na własność Państwa
podstawowych gałęzi gospodarki narodowej przechodzą do zakresu działania
Prezesa Rady Ministrów zgodnie z § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15
listopada 1956 r. w sprawie określenia organów administarcji państwowej, na
które przechodzą niektóre uprawnienia Państwowej Komisji Planowania
Gospodarczego i jej Przewodniczącego (Dz.U.56.58.270).
1) Dolną
granicę zdolności zatrudnienia przewidzianą w art. 3 ust. 1 B ustawy podwyższa
się zgodnie z § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1946 r. o
podwyższeniu dolnej granicy zdolności zatrudnienia przejmowanych na własność
Państwa przedsiębiorstw w przemysłach wyrobów niepowszechnego użytku, bądź mało
zmechanizowanych, bądź o charakterze pionierskim i sezonowym (Dz.U.47.2.7) z
dniem 15 stycznia 1947 r.
2) Art. 3 ust.
6 zmieniony przez art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 20 grudnia 1946 r. (Dz.U.46.72.394)
zmieniającego nin. ustawę z dniem 30 grudnia 1946 r.
3) Art. 4
uchylony w stosunku do jednostek gospodarki uspołecznionej, które obowiązane są
uzyskać zezwolenie na podstawie ustawy z dnia 1 lipca 1958 r. o zezwoleniach na
wykonywanie przemysłu, rzemiosła, handlu i niektórych usług przez jednostki
gospodarki nie uspołecznionej (Dz.U.58.45.224) przez art. 14 ust. 2 pkt 6
powołanej ustawy z dniem 21 lipca 1958 r.
4) Art. 8
zmieniony przez art. 1 pkt 2 dekretu z dnia 20 grudnia 1946 r. (Dz.U.46.72.394)
zmieniającego nin. ustawę z dniem 30 grudnia 1946 r.
5) Art. 9
uchylony przez art. VII pkt 3 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. Przepisy
wprowadzające Kodeks karny (Dz.U.69.13.95) z dniem 1 stycznia 1970 r.