Zwroty nieruchomości wywłaszczonych

(v. także: Wycena nieruchomości – prawidłowość i zasady sporządzenia wyceny i operatu)

I OPS 3/14 - Uchwała NSA (7) z dnia 13 kwietnia 2015 r.

Jeżeli spełnione są przesłanki zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, o których mowa w art. 136 ust. 3 w związku z art. 137 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.), podstawą odmowy zwrotu nieruchomości może być zbycie tej nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego osobie trzeciej z pominięciem procedury przewidzianej w art. 136 ust. 1 i 2 tej ustawy.

II SA/Lu 309/14 - Wyrok WSA w Lublinie z dnia 31 marca 2015 r.

Jeżeli wywłaszczona nieruchomość stanowiła część gospodarstwa rolnego to uprawnionymi do złożenia wniosku o zwrot tej nieruchomości są wyłącznie osoby, które dziedziczą to gospodarstwo rolne.

I OSK 1698/13 - Wyrok NSA z dnia 18 marca 2015 r.

[Nieruchomość zbyta umową notarialną zawartą na podstawie art. 114 ustawy o gospodarce nieruchomościami nie podlega zwrotowi na podstawie przepisów o zwrocie nieruchomości wywłaszczonych nawet, jeżeli nie została użyta na cel na jaki została nabyta]

…..zaproponowana przez Sąd I instancji wykładnia jest niezgodna z regułą wykładni systemowej, która mówi, że interpretator tak powinien ustalić znaczenie interpretowanej normy, żeby nie pociągało to za sobą istnienia sprzeczności technicznej między normą interpretowaną, a jakąkolwiek normą należącą do tego samego systemu prawa – por. J. Wróblewski [w:] W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, Warszawa 1979, s. 402. Chodzi tu o sprzeczność z art. 114 ust. 1 i art. 115 ust. 2 u.g.n. stanowiącymi, że wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego należy poprzedzić rokowaniami o nabycie w drodze umowy praw do nieruchomości oraz, że wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego następuje po bezskutecznym upływie dwumiesięcznego terminu na zawarcie umowy, o której mowa w art. 114 ust. 1. Zatem stanowisko, że przepis art. 136 ust. 3 u.g.n. znajduje zastosowanie również wówczas, gdy nabycie nieruchomości na cel publiczny nastąpiło w trybie umowy, o której mowa w art. 114 ust. 1 tej ustawy, pozostaje w sprzeczności z przytoczonymi przepisami ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Ta sprzeczność systemowa art. 136 ust. 3 u.g.n., w znaczeniu zaproponowanym przez Sąd I instancji, ma miejsce również w stosunku do postanowień zawartych w art. 216 u.g.n. Z mocy tego pierwszego przepisu instytucja zwrotu nieruchomości ma zastosowanie do nieruchomości wywłaszczonych. Natomiast z mocy tego drugiego przepisu zastosowanie przepisów rozdziału 6 działu III u.g.n. zostało rozszerzone na nieruchomości "przejęte lub nabyte" na podstawie wskazanych w tym przepisie aktów normatywnych. Niedopuszczalne jest zatem, aby w drodze wykładni sądowej rozszerzać stosowanie instytucji zwrotu nieruchomości na nieruchomości, które nie zostały wywłaszczone, ani też nie zostały "przejęte lub nabyte" w trybie ustaw wymienionych w art. 216 u.g.n. …

SA/Lu 672/14 - Wyrok WSA w Lublinie z dnia 26 marca 2015 r. (nieprawomocne)

W orzecznictwie podkreśla się, że zwłaszcza w sytuacjach, gdy cel wywłaszczenia określony jest w sposób ogólny jego prawidłowa ocena powinna być dokonywana na podstawie tych samych kryteriów, co jej niezbędność w postępowaniu wywłaszczeniowym. W takim przypadku doprecyzowanie celu wywłaszczenia powinno nastąpić w oparciu o analizę całej dostępnej dokumentacji powstałej przed wywłaszczeniem. Chodzi tu zwłaszcza o przeznaczenie działki w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji i zatwierdzeniu planu realizacyjnego osiedla

IV SA/Po 587/14 - Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 27 listopada 2014 r.

Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów prawa, interpretowanych w zgodzie z art. 21 Konstytucji RP, przyjąć należy, iż możliwy jest zwrot udziału w nieruchomości, jeżeli to ten udział podlegał wywłaszczeniu.

I OSK 138/13 - Wyrok NSA z dnia 28 czerwca 2014 r.

Przepisy art. 136-142 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2014 r. poz. 518 ze zm.) znajdą zastosowanie również do zwrotu wywłaszczonego udziału w prawie własności i użytkowania wieczystego, jeżeli przedmiotem przejęcia (wywłaszczenia) był wyłącznie ten udział.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 19 kwietnia 2013 r. sygn. akt II SA/Gl 1468/12 (nieprawomocny)

Przepis art. 136 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2010 r., Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) znajdzie zastosowanie również wówczas, gdy nabycie nieruchomości na cel publiczny nastąpiło w trybie umowy, o której mowa w art. 114 ust. 1 tej ustawy

Z uzasadnienia wyroku:

[W ocenie Sądu brak jest bowiem jakichkolwiek znaczących przesłanek dla których wykładnia przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami wykluczałaby z góry możliwość ubiegania się o zwrot nieruchomości zbytej na cele publiczne pod rządami tej ustawy, podczas gdy możliwe jest skuteczne wystąpienie z takim roszczeniem w stosunku do nieruchomości, które zostały nabyte przez Skarb Państwa w poprzednio obowiązującym stanie prawnym.]

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 marca 2013 r. sygn. akt I OSK 1858/11

[W czwartek (28 marca 2013 r.) NSA przyznał, że budowę zakończono po 10 latach od wywłaszczenia, ale - jak podkreślił - nie ma to znaczenia dla sprawy. Wyjaśnił, że terminy zawarte w ustawie z 1997 r. nie mają zastosowania do sytuacji sprzed jej wejścia w życie, bo prawo nie działa wstecz. Skoro działkę wywłaszczono w 1975 r., to miała zastosowanie ustawa z 1958 r., a ona nie wprowadzała terminów, których przekroczenie skutkowałoby zwrotem nieruchomości - wyjaśnił sąd. Kolejna ustawa - z 1985 r. - również takich terminów nie narzucała. Najważniejsze dla tamtych przepisów było to, czy nieruchomość była wykorzystywana zgodnie z przeznaczeniem - wyjaśnił NSA. NSA stwierdził także, że nie ma znaczenia, co działo się z gruntem po wybudowaniu hali i że trafił on potem w ręce innego podmiotu; najważniejsze jest to, że grunt został wykorzystany do realizacji celu wywłaszczenia]

Za Rzeczpospolitą http://prawo.rp.pl/artykul/793875,994743-Dzialka-pod-fabryka-traktorow-w-Ursusie-nie-zostanie-zwrocona-spadkobiercom.html

Z uzasadnienia wyroku:

„Podkreślenia wymaga bowiem, iż w rozpatrywanej sprawie wywłaszczenia dokonano na podstawie art. 2 oraz 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Artykuł 34 ust. 1 tej ustawy stanowił, że nieruchomość wywłaszczona w trybie tej ustawy podlegała zwrotowi na rzecz wywłaszczonego właściciela, jeżeli właściwy organ ustalił, że nieruchomość nie została użyta i jest zbędna na cele, dla których orzeczono wywłaszczenie. Ustawa ta nie kreśliła zatem jakiegokolwiek terminu na zrealizowanie celu wywłaszczenia. Podobnie, regulowała tę kwestię ustawa z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu. Przepis art. 69 ust. 1 tego aktu stanowił, że nieruchomość wywłaszczona lub jej część podlega zwrotowi na rzecz poprzedniego właściciela lub jego następcy prawnego na jego wniosek, jeżeli stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu. Zauważyć trzeba, iż w niniejszej sprawie cel wywłaszczenia, który badany być musi w odniesieniu do przedmiotu żądania został zrealizowany pod rządami ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu. W świetle powołanego wyżej art.. 69 ust. 1 ustawy nie mogło więc mieć żadnego znaczenia ile lat po wywłaszczeniu nastąpiła realizacja tego celu. Skoro nieruchomość została wykorzystana na cel wywłaszczenia, to prawo byłego właściciela (bądź jego spadkobierców) do żądania jej zwrotu wygasło. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego nie można przyjąć, że po wejściu w życie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami i określeniu w art. 137 ust. 1 szczegółowych przesłanek zbędności, nieruchomość, która nie była zbędna przed 1 stycznia 1998 r., stała się automatycznie taką od momentu wejścia w życie tej ustawy. Niemożliwe zatem jest przyjęcie, że roszczenie byłego właściciela o zwrot odżyło i stało się aktualne.

Nie ma przy tym znaczenia, że po realizacji celu wywłaszczenia nieruchomość była wykorzystywana w inny sposób i przez podmiot na rzecz którego wywłaszczenie nie nastąpiło. Z chwilą zrealizowania celu wywłaszczenia wykonywanie prawa własności takiej nieruchomości nie jest ograniczone jakimikolwiek warunkami, dlatego prawo to – w zakresie jego wykonywania – poddane jest tylko takim ograniczeniom, jakim poddawane jest prawo własności przysługującego każdemu innemu podmiotowi (por. wyroki NSA z dnia 17 maja 2010 r., I OSK 1025/09, LEX nr 594843, z dnia 13 stycznia 2010 r., I OSK 471/09, LEX nr 595395, z dnia 27 sierpnia 2009 r., I OSK 1138/08, LEX nr 552276). Zatem jeżeli cel wywłaszczenia został osiągnięty, to nie istnieje możliwość zwrotu nieruchomości mimo późniejszej zmiany jej przeznaczenia”

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 lipca 2012 r. sygn. akt I OSK 1038/11

[Sąd I instancji dokonał błędnej wykładni art. 137 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.n. Powyższy przepis zawiera bowiem dwie odrębne normy prawne, a w ramach tych norm dwie przesłanki, których łączne zaistnienie pozwala na uznanie nieruchomości za zbędną dla celów wywłaszczenia. W ust. 1 pkt 1 przesłankami tymi są: upływ czasu (7 lat) od dnia wydania ostatecznej decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości i stan, w jakim się ona znajduje w dniu orzekania w przedmiocie jej zwrotu, w pkt. 2 natomiast obok przesłanki upływu czasu od dnia wydania ostatecznej decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości (10 lat) określono stan rzeczywisty nieruchomości w czasie podejmowania decyzji w przedmiocie jej zwrotu. Taka konstrukcja norm prawnych z art. 137 ust. 1 u.g.n. oraz przesłanek uzasadniających zwrot nieruchomości w każdej z tych norm oznacza, że nieruchomość należy uważać za zbędną na cel wywłaszczenia, jeżeli rozpoczęcie prac związanych z realizacją tego celu nastąpiło po upływie 7 lat od dnia jej wywłaszczenia niezależnie od tego, w jaki sposób jest ona wykorzystywana w momencie orzekania o jej zwrocie, a więc nawet wówczas, kiedy cel wywłaszczenia został zrealizowany przed upływem 10 lat od jej wywłaszczenia. Z kolei, jeżeli realizacja celu wywłaszczenia nastąpiła dopiero po upływie 10 lat od dnia wywłaszczenia nieruchomości, nieruchomość tę należy traktować jako zbędną na ten cel, choćby jego realizacja została rozpoczęta przed upływem 7 lat od dnia wywłaszczenia nieruchomości. Powyższe oznacza, że nieruchomość nie może być uznana za zbędną na cel wywłaszczenia tylko wówczas, kiedy realizacja celu, na który została wywłaszczona, została rozpoczęta przed upływem 7 lat od wywłaszczenia nieruchomości i zakończona przed upływem 10 lat od tego dnia]

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 5 lipca 2012 r. sygn. akt II SA/Łd 138/12 (nieprawomocny)

[Istota zbędności polega na tym, że cel wywłaszczenia nie jest i nie był zrealizowany, natomiast wskazane (w art. 137 ustawy o gospodarce nieruchomościami) terminy stanowią jedynie dopełnienie przesłanki zbędności.]

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 1 marca 2012 r. sygn. akt I SA/Wa 1305/11 (nieprawomocny)

[Skoro zatem trafnie organy administracji wskazały, że z dniem zawiadomienia o wszczęciu postępowania w sprawie wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, nieruchomości objęte, czy to prawem własności Skarbu Państwa, czy też jednostki samorządu terytorialnego, nie mogą być przedmiotem obrotu w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami. Zaś obrót w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami oznacza każdą czynność prawną, tak prawa cywilnego jak i prawa administracyjnego (publicznego), w wyniku której następuje zmiana właściciela (uprawnionego) do dysponowania daną nieruchomością. Wobec tego takim obrotem jest również zwrot wywłaszczonej nieruchomości – co w konsekwencji powoduje, że nieruchomość taka nie może zostać zwrócona następcom prawnym wywłaszczonych właścicieli.]

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 września 2011 r. sygn. akt I OSK 1558/10

[Zasadniczym elementem sporu pozostaje zatem okoliczność, czy fakt zrealizowania celu wywłaszczenia z przekroczeniem terminów określonych w art. 137 ust. 1 pkt 1 i 2 oznacza, że nieruchomość stała się zbędna na cel, dla którego ją wywłaszczono. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w składzie niniejszym zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma fakt istnienia nierozerwalnego związku pomiędzy określeniem celów wywłaszczenia (czy to w decyzji wywłaszczeniowej, czy też w umowie zawartej na podstawie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości - Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 645 ze zm.) i faktycznym sposobem użycia wywłaszczonej działki.

W niniejszej sprawie cel wywłaszczenia został zrealizowany. Z akt sprawy wynika niezbicie, że na działce objętej wnioskiem o zwrot funkcjonuje parking dla kontenerów i samochodów do ich przewożenia. Skoro zaś cel wywłaszczenia powinien być identyczny ze sposobem korzystania z nieruchomości (por. wyroki NSA z dnia 21 października 1991 r., VI SA 914/91, z dnia 22 października 1993 r., SA/Kr 477/93, a także wyrok SN z dnia 7 lutego 1995 r., III ARN 82/94, OSNP 1995/15/183), to trudno w niniejszej sprawie twierdzić, że wnioskowana do zwrotu nieruchomość stała się zbędna na cel wywłaszczenia.

Za zasadne uznać należy stanowisko Sądu I instancji, że nie da się pogodzić z zasadą stabilności porządku prawnego sytuacji, gdy w sprawie o zwrot wywłaszczonej nieruchomości - gdy wywłaszczenie miało miejsce kilkadziesiąt lat przed wszczęciem postępowania o zwrot - ustalenie, że cel wywłaszczenia został zrealizowany, ale po upływie wskazanych w art. 137 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami terminów 7 i 10 lat, powodowałoby konieczność wydania decyzji o zwrocie, mimo, że nieruchomość jest wykorzystywana zgodnie z celem wywłaszczenia już wiele lat.]

Strona główna - doradztwo - wywłaszczenia i zwroty nieruchomości wywłaszczonych, odszkodowania za wywłaszczenie