Aktualizacja 11 lipca 2011 r.

 

W uchwale z dnia 18 maja 2011 r. (sygn. akt III CZP 21/11) Sąd Najwyższy stwierdził:

W przedmiocie objęcia danej nieruchomości dyspozycją art. 2 ust. 1 lit e dekretu PKWN z dnia 6 grudnia 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 3, poz. 13 ze zm.) orzeka organ administracyjny na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia  6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej ( Dz.U. Nr 10, poz. 51)

Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie. 

Jak z powyższego wynika SN opowiedział się za trybem administracyjnym. Odmawiając odpowiedzi na dalszą część pytania, wyjaśnił, że w razie umorzenia postępowania czy innej niemerytorycznej decyzji administracyjnej sam sąd będzie musiał rozstrzygnąć, czy dana nieruchomość podlegała przepisom dekretu o reformie rolnej. Podstawą powinien tu się stać art. 199¹ k.p.c., który zakazuje odrzucania pozwu, jeżeli organ administracji publicznej uznał się w tej sprawie za niewłaściwy do jej rozpoznania.

W uchwale z dnia 17 lutego 2011 r. (sygn. akt III CZP 121/10). Sąd Najwyższy stwierdził, co następuje:

„Prawo własności nieruchomości ziemskich, wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz. 17), przeszło na Skarb Państwa z mocy prawa z dniem wejścia w życie tego dekretu.”

Sąd Najwyższy podtrzymał tym samym stanowisko, iż nabycie przez Skarb Państwa własności nieruchomości na podstawie przepisów o reformie rolnej nie wymagało ani wydawania decyzji administracyjnej stwierdzającej przejęcie własności ani nawet sporządzenia protokołu przejęcia (chociaż protokoły takie na ogół były sporządzane).

Poszerzony, siedmioosobowy skład Naczelnego Sądu Administracyjnego natomiast

odpowiedział 10 stycznia 2011 r. na pytanie prawne w sprawie wątpliwości, jaki tryb - sądowy czy administracyjny - ma obowiązywać przy ubieganiu się o zwrot dóbr wadliwie przejętych przez państwo na mocy dekretu PKWN z 9 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. (uchwała sygn. akt I OPS 3/10). Sąd stwierdził, że:

Jak widać - Naczelny Sąd Administracyjny zaprezentował stanowisko, że 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51, ze zm.) może być nadal podstawą prawną wszczynania i prowadzenia postępowań przed wojewodą o ustalenie, że nieruchomość ziemska lub jej część nie podpadała pod przepisy dekretu o reformie rolnej.

Do marca 2010 r. dawni właściciele bądź ich spadkobiercy, mogli występować do wojewodów o stwierdzenie, czy nieruchomość ziemska lub jej część podlegała reformie rolnej. Podstawą prawną takiego wniosku był przepis § 5 rozporządzenia wykonawczego ministra rolnictwa i reform rolnych z 1 marca 1945 r. Jeżeli wniosek był załatwiony negatywnie służyło odwołanie się do ministra rolnictwa, a potem skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Jeżeli orzeczenie WSA było niezadowalające służyła skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

W marcu 2010 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził jednak, że rozporządzenie straciło moc jeszcze w 1958 r. i nie może być podstawą decyzji administracyjnych, a wnioski w sprawie odzyskania utraconych nieruchomości powinny rozpatrywać sądy powszechne.

NSA orzekł, że orzeczenie TK nie jest wiążące prawnie, bo nie było orzeczeniem merytorycznym (pogląd TK został przedstawiony w uzasadnieniu postanowienia o umorzeniu postępowania). Według NSA rozporządzenie może być nadal stosowane.

Pogląd NSA już jest stosowany przez orzekający w tych sprawach Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie – v. np. wyrok z dnia 1 lutego 2001 r. sygn. akt IV SA/Wa 1551/10. W wyroku tym Sąd stwierdził:

„Wedle art. 187 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), dalej również p.p.s.a., uchwała składu siedmiu sędziów jest wiążąca w danej sprawie. Jednakże, zgodnie z art. 269 § 1 zd. 1 p.p.s.a., jeżeli jakikolwiek skład sądu administracyjnego rozpoznający sprawę nie podziela stanowiska zajętego w uchwale składu siedmiu sędziów, całej Izby albo w uchwale pełnego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi. Z powołanego przepisu wynika tzw. ogólna moc wiążąca uchwał Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wspomniana ogólna moc wiążąca wyraża się w tym, że żaden skład orzekający jakiegokolwiek sądu administracyjnego nie może rozstrzygnąć kwestii objętej zakresem uchwały w sposób sprzeczny ze stanowiskiem w niej zawartym, niż przy zastosowaniu reguł wynikających z powołanego przepisu (tj. przedstawienia powstałego zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi).

Sąd orzekający w przedmiotowej sprawie nie znajduje podstaw do skorzystania z kompetencji przewidzianej w art. 269 § 1 p.p.s.a. Zobowiązany jest więc respektować stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego zajęte w uchwale z dnia 10 stycznia 2011 r. sygn. akt I OPS 3/10. W konsekwencji wiążą go dwa zasadnicze założenia, które legły u podstaw poglądu składu siedmiu sędziów.”